Rivieren als levende wezens: Macfarlane's strijd tegen de vernietiging van de natuur

Rivieren als levende wezens: Macfarlane's strijd tegen de vernietiging van de natuur

De impact van klimaatverandering op rivieren en de vraag of rivieren als levende wezens kunnen worden gezien, vormen de focus van nieuwe studies en literaire werken. Robert Macfarlane gaat hierover in zijn recente verhaal over de fascinatie en uitdagingen van rivieren wereldwijd. Hij reist naar drie grote rivieren: de Rio Los Cedros in Ecuador, de Ennore Creek in India en het Mutehekau-schip in Canada, en onderzoekt de ecologische en sociale bedreigingen waarmee deze wateren worden geconfronteerd. Volgens zijn observatie zouden mensen die ervaring hebben met natuurlijke rivieren waarschijnlijk ‘ja’ antwoorden op de vraag of rivieren levende wezens zijn, een perspectief dat wordt uitgedaagd door ervaringen met zwaar vervuilde en gekanaliseerde rivieren in Centraal-Europa.

Macfarlane begint zijn reis bij de bronnen van een kleine Engelse rivier, die in de zomer van 2022 bijna is opgedroogd, en koppelt zijn ervaringen aan de mondiale effecten van klimaatverandering op waterwegen. De Po in Italië is een alarmerend voorbeeld, dat bijna is opgedroogd. De auteur toont de belangrijke rol van rivieren in het ecosysteem en hun historische invloed op landschappen, die echter steeds meer bedreigd worden door menselijk ingrijpen.

Bedreigingen voor rivieren wereldwijd

Een centrale focus van Macfarlane zijn de uitdagingen waarmee rivieren worden geconfronteerd. In Ecuador wordt de Rio Los Cedros bedreigd door welig tierende mijnbouw. De grondwet van het land omvat het recht op de integriteit en vitaliteit van rivieren, maar internationale mijnbouwbedrijven oefenen druk uit op deze principes, waardoor niet alleen de rivieren maar ook het omliggende landschap in gevaar komen. Macfarlane documenteert de diverse levensvormen langs de rivier en de gevaren die mijnbouw met zich meebrengt.

In India vecht een rivieractivist in Chennai om de zwaar vervuilde rivieren van de stad nieuw leven in te blazen. Vooral de Cooum-rivier, die als riool wordt gebruikt, is een slecht voorbeeld van de toestand van stedelijke waterwegen. Ook de Ennore Creek dreigt als industriële beerput van de kaart te worden geveegd. Het traditionele waterretentiesysteem in Chennai worstelt steeds meer onder de druk van de moderne groei.

In de context van deze bedreigingen denkt Macfarlane na over de impact van de vernietiging op de armste delen van de bevolking, die rechtstreeks worden getroffen door vervuiling en afnemende waterkwaliteit.

Klimaatverandering en aquatische biodiversiteit

Terwijl Macfarlane de literariteit en het drama van het reizen over de rivier belichaamt, wordt het thema van de aquatische biodiversiteit ook belicht door middel van wetenschappelijke studies. Een onderzoeksprogramma in Zwitserland onderzoekt de invloed van de opwarming op biologische indicatoren van de waterkwaliteit. Gegevens uit verschillende monitoringprogramma's voor de biodiversiteit in Zwitserland laten zien dat temperatuurveranderingen de verspreiding van soorten en de taxa van macro-invertebraten in beken beïnvloeden.

De onderzoeksresultaten suggereren dat bij een gematigde opwarming, rond de 2°C, de biologische samenstelling de komende decennia niet sterk zal worden beïnvloed. Dit zou kunnen betekenen dat de meting van de waterkwaliteit betrouwbaar blijft zolang er geen extreme hitte optreedt. De uitdagingen die de klimaatverandering met zich meebrengt voor rivieren en hun ecosystemen vereisen een heroverweging en betere bescherming van waterwegen.

Over het geheel genomen benadrukken de reis van Macfarlane en de begeleidende wetenschappelijke bevindingen het belang van rivieren als essentiële elementen van het leven op aarde en de dringende noodzaak om deze natuurlijke hulpbronnen te beschermen en nieuw leven in te blazen.